Άγνωστα αρχαιολογικά ευρήματα της Άνω Μεσσηνίας

Όταν προ ημερών ξεκινούσαμε μια ιστορική έρευνα για τα άγνωστα αρχαιολογικά ευρήματα του τόπου μας, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε ότι η έρευνα αυτή εκτός από ιστορικό πλαίσιο θα αποκτούσε και αυτό της επικαιρότητας!

Γνωρίζοντας ότι κάποτε, κάπου στο χωριό Φίλια, βρέθηκαν αρχαία ψηφιδωτά δάπεδα, αναζητήσαμε να μάθουμε περισσότερα στοιχεία.
Ανατρέχοντας στις εφημερίδες και στα δημοσιεύματα της εποχής, 110 χρόνια πριν, μπορέσαμε να βρούμε πλήθος δημοσιευμάτων που αφορούσαν το χρονικό της ανακάλυψης των αρχαιοτήτων. Παραθέτουμε αμέσως παρακάτω ένα χαρακτηριστικό δημοσίευμα της εβδομαδιαίας εφημερίδας "ΤΟ ΑΣΤΥ" στις 05/06/1900:
«Η αρχαία Ανδανία. Πώς ευρέθη το ψηφιδωτόν. (Εκτάκτου ανταποκριτού μας) ΔΙΑΒΟΛΙΤΣΙ 1 Ιουνίου. Το όντως σπουδαιότατον υπό αρχαιολογικήν έποψιν εν Φίλια ψηφιδωτόν ανεκαλύφθη κατ’ αρχάς υπό του ιδιοκτήτου Δημ. Κρομμύδα, όστις πάραυτα ανήγγειλε τούτο προς τον εν Διαβολιτσίω σχολάρχην κ. Παναγ. Οικονομίδην. Την επιούσαν ο κ. σχολάρχης μετά των ελληνοδιδασκάλων μεταβάντες ενήργησαν μικράν ανασκαφήν εξ ης ήλθεν εις φως η κεντρική παράστασις εν η εικονίζεται θησιομαχία εκ διαφόρων θηρίων, λεόντων, πανθήρων κλπ., τινές των προτομών ως και τα υπό πανθήρων συρόμενα άρματα, εφ’ ων επιβαίνουσιν οπλίται με τας επιγραφάς Ευνούδας, Ευηνίων και Ιέρωνος. Εν συνεννοήσει δε μετά του κ. αστυνόμου εφρόντισε περί της διασώσεως του αριστουργήματος τούτου, και συγχρόνως ειδοποίσε διά τηλεγραφήματος το υπουργείον, το οποίον δι’ ετέρου τηλεγραφήματος διέταξεν αυτόν να προβή εις την ολοσχερή ανασκαφήν του μέρους εκείνου δι’ εργατών. Μετά ταύτα αφίκετο και ο Γενικός έφορος των αρχαιοτήτων κ. Καββαδίας όστις μετά του κ. Σχολάρχου μεταβάς εκεί κατεδάφισε τον εν τω μέσω του ψηφιδωτού εκτισμένον ναΐσκον και ανέσκαψεν εντελώς το μέρος εκείνο όπου ανεκαλύφθησαν και αι επίλοιποι προτομαί. Την επομένην ο κ. Καββαδίας συνοδευόμενος υπό του Σχολάρχου Διαβολιτσίου ανεχώρησεν εις Ιθώμην προς επίσκεψην της αρχαίας Μεσσήνης. Το ψηφιδωτόν ευρέθη εις τους πρόποδας της λοφοσειράς ένθα ευρίσκεται το φρούριον της αρχαίας Ανδανίας, το νυν καλούμενον «Ελληνικόν». Παρά το ψηφιδωτόν φαίνονται αι βάσεις τείχους αρχαιοτάτου ένθα πιθανόν, κατά τον κ. Καββαδίαν, είνε το Γυμνάσιον και τα άλλα οικοδομήματα της αρχαιοτάτης μεσσηνιακής πόλεως Ανδανίας. Οι χωρικοί διηγούνται ότι το άροτρον δεν εισχωρεί βαθέως εις την γην διότι συναντά ογκολίθους• εις πολλά δε μέρη είνε και ορατοί οι λίθοι ούτοι. Ήδη καθ’ εκάστην συρρέει εκεί πλήθος ανθρώπων•το δε μέρος τούτο κατέστη αληθές προσκυνητήριον. Πάντες όμως εκφράζουσι την ευχήν ίνα όσω τάχιον ενεργηθώσιν ανασκαφαί και έλθη εις φως η αρχαία Ανδανία ένθα ελατρεύετο ο Απόλλων, η Δήμητρα, η Κόρη και οι Κάββειροι. - Εν τη Ιθώμη ο κ. Καββαδίας μαθών ότι το ηγουμενοσυμβούλιον της Μονής Βουλκάνου μεταφέρει την εικόνα της Θεοτόκου, μίαν των υπό του Λουκά ιστορηθεισών δώδεκα, εις την εν Μεσσήνη κατά την 23 Αυγούστου τελουμένην πανήγυριν την νύκτα και ότι η πομπή αναχωρεί εκ Μεσσήνης μετά την δύσιν του ηλίου εξέφρασε την ιδέαν, ως ο Σχολάρχης κ. Οικονομίδης μας είπεν, ότι τούτο είνε απομίμησις της εν τη αρχαία Ανδανία τελέσεως των μυστηρίων, περί ων αναφέρει πλαξ τις σωζομένη εν το χωρίω «Κωνσταντίνοι» του δήμου Ανδανίας εκτισμένη εν τη θύρα του ναού.»

Η είδηση για αυτή την αρχαιολογική ανακάλυψη δημοσιεύτηκε τότε σε όλες τις εφημερίδες με τίτλους:
Τα εν Ανδανία μωσαϊκά
Και άλλο μωσαϊκόν εις την Ανδανίαν
Το παρά την Ανδανίαν μωσαϊκόν
Η αρχαία Ανδανία
Σχετικά με το μωσαϊκό από το Διαβολίτσι
Σπουδαίον αρχαιολογικόν εύρημα
Καταστροφή αρχαίου μωσαϊκού
κ.α.

Το γεγονός αυτής της ανακάλυψης είχε ενθουσιάσει το πανελλήνιο. Χαρακτηριστικό είναι ότι η εφημερίδα "ΤΟ ΑΣΤΥ", μια εβδομάδα αργότερα από τη δημοσίευση της είδησης που αναδημοσιεύσαμε, επανέρχεται με νέο της άρθρο εκθειάζοντας τα ευρήματα και τον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής:
«Επανήλθεν εξ Ανδανίας ο Γενικός έφορος των Αρχαιοτήτων κ. Καββαδίας παραμείνας αυτόθι επί αρκετάς ημέρας χάριν των γινομένων εκχωματώσεων επί του μέρους ένθα ανευρέθη το μωσαϊκόν ούτινος εκτενή περιγραφή εδώσαμεν εις προηγούμενον φύλλον του «Άστεως». Κατά το διάστημα της αυτόθι διαμονής του κ. Καββαδία απεκαλύφθησαν δύο ακόμη μωσαϊκά εξόχου τέχνης όπως και το πρώτον, κατά τι όμως ολίγον μεγαλείτερα. Τα μωσαϊκά ταύτα είνε δυστυχώς κατεστραμμένα εις το κέντρον ένθα θα έφερον παραστάσεις απαραμίλλου τέχνης και κάλλους, ως καταφαίνεται εκ των θαυμασίων κοσμημάτων τα οποία εν είδει πλαισίου [περιθέουσι] την κεντρικήν παράστασιν. Η τελειότης της τέχνης ήτις παραιτηρείται και εις τα δύο μωσαϊκά, τα οποία ανεκαλύφθησαν τελευταίως, είνε τοιαύτη ώστε νομίζει κανείς ότι ο Παρθενών της Ακροπόλεως εχρησίμευσεν ως μοδέλλον εις τον επεξεργασθέντα ταύτα τεχνίτην. Η αρχιτεκτονική έχει να σπουδάση πολλά και επί των δύο τούτων αριστουργημάτων και να λάβη απεικονίσματα αρχιτεκτονικών συμπλεγμάτων, τα οποία μέχρι τούδε παραμένουν άγνωστα εις την επιστήμην. Ούτω επί του ενός των μωσαϊκών τούτων φέρεται σχεδόν κιγκλιδώματος απαραμίλλου τέχνης και κάλλους το οποίον πολύ απέχει από του να προσομοιάζη με το σήμερον εν χρήσει εις διαφόρους οικίας και περιβόλους. Το ότι η οικοδομή εις την οποίαν ανήκουσι τα μωσαϊκά ταύτα σχετίζεται με τα μυστήρια του Καρνασείου άλσους δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία, οποία όμως ήτο η οικοδομή αύτη και προς τι εχρησιμοποιείτο δεν εξηκριβώθη ακόμη. Εις τα μωσαϊκά ταύτα παρατηρείται τούτο το περίεργον, ότι ενώ η εξωτερική επιφάνεια αυτών έχει επεξεργασθή μετά θαυμαστής τέχνης, η κάτωθεν αυτών επιφάνεια του εδάφους εφ’ ης έχει επικολληθή φέρει στερεά κολλητικήν ουσίαν πάχους ημίσεως μόλις δακτύλου. Ήδη με την ελαχίστην προστριβήν τα μωσαϊκά δύνανται να καταστραφώσι και διά τούτο ο κ. Καββαδίας έλαβε την πρόνοιαν ώστε και τα τρία ταύτα ευρήματα να τα περιβάλλη μία οικοδομή. Ταύτης η κατασκευή ήρχισεν ήδη αποπερατούται δε μετ’ ολίγας ημέρας. Η καταστροφή των κεντρικών παραστάσεων των μωσαϊκών οφείλεται εις την θρησκομανίαν του μεσαιώνος, κατά τον οποίον επί τούτω είχεν ανεγερθή ναός και εθεωρείτο αμάρτημα [ασύγνωστον] να υπάρχουν τοιαύται παραστάσεις εις τα κέντρα των καλλιτεχνημάτων. Το μέρος ένθα ευρέθησαν τα μωσαϊκά ευρίσκεται εντός της περιφερείας του χωρίου Φίλια και πλησίον του ποταμού Χάραδρου, όπου έκειτο το Καρνάσσειον άλσος. Εις Ανδανίαν θα επιστρέψη μετ’ ολίγας ημέρας ο κ. Καββαδίας, θα ενεργηθώσι δε συστηματικώτεραι ανασκαφαί, καθ’ όσον ελπίζεται να έλθουν εις φως και άλλα ευρήματα εξόχου τέχνης, όπως και τα μωσαϊκά.»

Παρά τις ελπίδες όμως της εφημερίδας, ολόκληρης της περιοχής μας αλλά και των αρχαιολόγων, το θέμα ξεχάστηκε και ο αρχαιολογικός χώρος «θάφτηκε». Σήμερα, μετά από 110 χρόνια ελάχιστοι κάτοικοι της περιοχής γνωρίζουν κάτι για τα ευρήματα αυτά αλλά και για την αρχαιολογική αξία του τόπου.

Απευθυνθήκαμε στην αρχαιολογική υπηρεσία να συλλέξουμε περισσότερες πληροφορίες . Εκεί, με μεγάλη μας έκπληξη ενημερωθήκαμε ότι το υπουργείο πολιτισμού έχει εγκρίνει οικονομικό κονδύλι για εργασίες στην αρχαία Ανδανία! Συγκεκριμένα, από το Τμήμα Αρχαιολογικών Χώρων, Μνημείων & Αρχαιογνωστικής Έρευνας που υπάγεται στη Διεύθυνση Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, πληροφορηθήκαμε ότι ο χώρος της αρχαίας Ανδανίας έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα «Έρευνα, αναστήλωση, ανάδειξη και συντήρηση πολιτιστικής κληρονομιάς». Αναλυτικά, το πρόγραμμα προβλέπει: α) Απαλλοτριώσεις για αναδείξεις μνημείων και αρχαιολογικών χώρων (άρθρο 18 του Ν.3028/2002) β) (1) Αποζημιώσεις ιδιοκτητών για την προσωρινή στέρηση της χρήσης του ακινήτου τους, προκειμένου να διενεργηθεί ανασκαφή περιορισμένης χρονικής διάρκειας σε αυτό (άρθρα 18, 19 και 26 παρ. 15-16 του Ν. 3028/2002) ή (2) για απαλλοτρίωση ακινήτων υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου σε περίπτωση συστηματικής ανασκαφής (άρθρα 18 και 36, παρ. 16 του Ν.3028/2002).Συνακόλουθα, σύμφωνα με το άρθρο 36 του Ν. 3028.2002 περί συστηματικών ανασκαφών, η χρηματοδότηση είναι δυνατόν να καλύπτει επίσης τη συντήρηση των κινητών ευρημάτων, τη σχεδιαστική και φωτογραφική τεκμηρίωση, τη μελέτη και τη δημοσίευση των ευρημάτων και της ανασκαφής. γ) Αναδείξεις αρχαιολογικών χώρων, στις οποίες είναι δυνατόν να περιλαμβάνονται: καθαρισμού, συνέχιση ανασκαφικής έρευνας, αρχαιολογική τεκμηρίωση και ταύτιση, αναστήλωση, συντήρηση αρχιτεκτονικών μελών-κονιαμάτων, χάραξη διαδρομών επισκεπτών , τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων για τους επισκέπτες, εγκατάσταση συστήματος πυρόσβεσης και ηλεκτροφωτισμού, τοποθέτηση φυλακείου, εκδοτηρίου εισιτηρίων, έκδοση έντυπου υλικού (τριπτύχων, οδηγών), λειτουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διοργάνωση ημερίδας ή συνεδρίου.
Δεν μάθαμε όμως το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα, ούτε πότε κατά προσέγγιση θα γίνει η έναρξη των εργασιών.

Σήμερα, περνώντας την γέφυρα στο χωριό Φίλια δίπλα στη «νεροτριβή», συναντάμε μια πρόσφατα πινακίδα που υποδεικνύει την κατεύθυνση για την «Ακρόπολη Ελληνικού». Ακολουθώντας την κατεύθυνση, ανατολικά,φτάνουμε στο τελικό σημείο. Εκεί υπάρχουν επεξηγηματικές πινακίδες της ΛΗ΄ εφορίας προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων, οι οποίες ξεναγούν τους επισκέπτες στον χώρο μέσα από σύντομη ιστορική αναφορά και με φωτογραφίες των ψηφιδωτών. Από το σημείο των πινακίδων έχει διανοιχτεί μικρό μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή του λόφου, στην Ακρόπολη.
Ευχόμαστε οι εργασίες που ξεκίνησαν να έχουν την καλύτερη δυνατή συνέχεια και κατάληξη.


Πρέπει να τονιστεί ότι στην ευρύτερη περιοχή μας, διάσπαρτα αρχαία ερείπια μαρτυρούν δραστηριότητα κατά τα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια: στη θέση "Σκούπα" πρόσφατα εντοπίστηκε υδραγωγείο Ρωμαϊκών (31 π.Χ. - 400 μ.Χ.) ίσως και Ελληνιστικών χρόνων (323 - 31 π.Χ.) ενώ στη θέση "Τζορότα" υπάρχουν λείψανα Ρωμαϊκής οχύρωσης με τετράγωνο πύργο. Σύντομα θα δημοσιεύσουμε συμπληρωματικό άρθρο όπου θα αναφερθούμε σε αρχαιολογικά ευρήματα από άλλα σημεία της περιοχής μας. Οι παραπάνω φωτογραφίες των μωσαϊκών από την αρχαία Ανδανία εκτείθονται στο αρχαιολογικό μουσείο στη Καλαμάτας.