ΚΑΤΟΧΗ - ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ - ΕΜΦΥΛΙΟΣ. Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΓΑΛΑ ΤΟ 1944

Η περίοδος της Ιταλογερμανικής κατοχής, η αντίσταση κατά των κατακτητών και, τέλος, ο εμφύλιος είναι από τις πλέον δύσκολες περιόδους του τόπου μας. Περίοδος τρόμου, δόξας, σκότους και φρίκης. Τα γεγονότα που σημάδεψαν αυτή τη γωνιά της Μεσσηνίας εκείνη τη περίοδο προσπαθήσαμε να τα ταξινομήσουμε και να τα παρουσιάσουμε. Εγχείρημα δύσκολο. Οι απόψεις και οι κρίσεις διίστανται. Επιλέξαμε να παρουσιάσουμε τα γεγονότα έτσι όπως τα αφηγήθηκαν οι πρωταγωνιστές τους και οι αυτόπτες μάρτυρες. Παρουσιάζουμε τη δράση του Γερμανικού Στρατού Κατοχής στον τόπο μας, εναντίον των Ανταρτών και του πληθησμού, έτσι όπως έχει καταγραφεί στις απόρρητες Ημερήσιες Αναφορές του, οι οποίες διασώθηκαν από τις πολεμικές περιπέτειες και τις καταστροφές, και που σήμερα φυλάσσονται στο Στρατιωτικό Αρχείο του Ομοσπονδιακού Αρχείου της Γερμανίας στην πόλη Φράϊμπουργκ του Μπραϊσγκάου. Τέλος, προσπαθούμε να δούμε τα συμβάντα της εποχής εκείνης όπως περιγράφονται στον τύπο της εποχής.


ΣΥΜΠΛΟΚΗ ΣΤΗ ΜΕΡΟΠΗ - ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΦΑΝΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Ο ήρωας του επεισοδίου που έφερε τη Μερόπη μια ανάσα από τον αφανισμό, Όθωνας Δριβαλιάρης, αφηγείται: «Στις 18 Φλεβάρη 1943 ανέβηκα στου Δεσσύλλα για να φέρω την αδελφή του Θανάση Κούτρη στην Καλαμάτα, σε συγγενικό της σπίτι για να διασφαλιστεί. Εκεί συναντήθηκα και με τον αδελφό της Παναγιώτη που οπλοφορούσε κι αυτός. Κατά τις δέκα η ώρα τη νύχτα ξεκινήσαμε και οι τρεις. Περάσαμε από το Παραπούγκι, Κεντρικό, Ανδανεία, παρακάμψαμε στην Οιχαλία, μπήκαμε στο Τόσκεσι και πιάσαμε το δρόμο Οιχαλίας – Μερόπης. σε λίγο θα στρίβαμε αριστερά για την Αλλαγή με τέρμα του Σιάμου. Εκεί θα μέναμε στο σπίτι του Πέτρου Τζώρτζη και την άλλη μέρα θα την πηγαίναμε στην Καλαμάτα.
Είχε αστροφεγγιά, μεσάνυχτα, περπατούσα αριστερά του δρόμου εγώ με τη Μαρία και δεξιά ο Παναγιώτης.
Θα είχαμε διανύσει καμιά τριανταριά μέτρα αυτού του δρόμου όταν ήρθαμε φάτσα με φάτσα με ένα κάρο που είχε επάνω πέντε Ιταλούς. Όταν μας είδανε, οπλίσανε τα όπλα και μας φώναξαν ιταλικά.
Ακαριαία τράβηξα το περίστροφο που είχα στη μέση με ανοιχτή τη θήκη. (Το στεν οπλισμένο το είχα κάτω από την χλαίνη) και άδειασα επάνω τους πέντε σφαίρες. Ακούστηκε ένα μουγκρητό (σκοτώθηκαν δύο Ιταλοί και τραυματίστηκε ένας). Ακινητοποιήθηκε το κάρο και ύστερα νεκρική σιγή.
Δεν είχαμε άλλη επιλογή. Ή θα μας σκότωναν ή θα γινόταν αυτό που έγινε. Περιθώρια να φύγουμε δεν υπήρχαν. Αυτοί δεν αντέδρασαν και εμείς λοξοδρομήσαμε και φύγαμε κανονικά. Περάσαμε την Αλλαγή και φτάσαμε στον προορισμό μας (Σιάμου). Πήγαμε στο σπίτι του Πέτρου Τζώρτζη ή Τυρταίου (ήταν κουτσός).
Αφηγείται η Μαρία Κούτρη, η οποία μαζί με τον Όθωνα και τον αδελφό της Παναγιώτη έζησε από κοντά τα γεγονότα στη Μερόπη: «Μετά το χτύπημα της Καλλιρρόης κρυβόμουνα στο Παραπούγκι στο σπίτι του Θανάση Γιαννόπουλου. Ήρθαν τη νύχτα ο Όθωνας με τον αδερφό μου τον Παναγιώτη και με πήρανε. Κόντευε να ξημερώσει όταν συναντηθήκαμε στη Μερόπη με ένα κάρο που έχει απάνω Ιταλούς. Επειδή ξημέρωνε Κυριακή τους νομίσαμε για χωριάτες που πήγαιναν στο παζάρι. Βρεθήκαμε τόσο κοντά, αφού η μούρη του αλόγου ακούμπησε επάνω μου! Ο Όθωνας τους πυροβόλησε. Ο Παναγιώτης έφυγε από άλλο δρόμο. Συναντηθήκαμε στου Σιάμου στο σπίτι του Πέτρου Τζώρτη.»
Αφηγείται ο Γιάννης Αγγελόπουλος από την Μερόπη: «Η συνάντηση των στρατιωτικών και πολιτικών στελεχών Μεσσηνίας και Λακωνίας θα γινόταν στη θέση Αγία Βαρβάρα στο συκόσπιτο του Κλαρίνη (Κ. Αγγελόπουλου). Είχαν οικονομίσει ένα αρνάκι από την φτώχεια τους για να το φάνε. Με το χτύπημα έφυγαν προς τον Ταύγετο χωρίς να πραγματοποιηθεί εκεί η συνάντηση. Το αρνάκι το παράτησαν και βρώμισε…
Το πρωί η Μερόπη βρέθηκε κυκλωμένη. Συγκέντρωσαν όλο το χωριό στο ημιγυμνάσιο.. Μας κράτησαν όλη την ημέρα. Μας απειλούσαν και μας έβριζαν. Οι πιο σκληροί ήταν οι αγροφύλακες, ας ήταν Μεροπαίοι! Έκαναν χειρότερα από τους Ιταλούς. Έκαναν σαν κανίβαλοι. Το βράδυ μας άφησαν με αυστηρές διαταγές να κλειστούμε στα σπίτια μας.
Όλη μέρα οι Ιταλοί έκαναν έρευνες στα σπίτια για όπλα ή άλλα ενοχοποιητικά στοιχεία. Συνέλαβαν και κομμουνιστές. Τους ήξεραν από τα μεταξικά αρχεία.
Την άλλη μέρα εκτέλεσαν τους:

• Γεώργιο Παπαδόπουλο από Μερόπη.
• Στάθη Σταθουλόπουλο από Οιχαλία.
• Λεωνίδα Σταθουλόπουλο από Λουτρό.
• Γιώργη Κοτσιόπουλο από Φίλια.
Έκαναν και άλλες συλλήψεις:
• Δημήτρη Κωστανταρόπουλο αδελφό του Μπαταριά.
• Ευστάθιο Αγγελόπουλο πατέρα του Κλαρίνη.
• Γεώργιο Χρυσοσπάθη.
• Άννα Νιάρχου.
• Γιάννη Χρυσοσπάθη.

Από αυτούς πέθαναν από τις κακουχίες στο στρατόπεδο της Λάρισας, όπου τελικά κατέληξαν, ο Ευστάθιος Αγγελόπουλος και ο Γεώργιος Χρυσοσπάθης.
Οι έρευνες και οι λεηλασίες των σπιτιών της Μερόπης συνεχίστηκαν και την επομένη. Πρόεδρος της κοινότητας ήταν ο Αδάμης Ηλιακόπουλος, φίλος και συνεργάτης των Ιταλών, ο οποίος εκτελέστηκε αργότερα από τον ΕΛΑΣ. Η αλήθεια είναι όμως ότι γλίτωσε τότε το χωριό από χειρότερες περιπέτειες.
Στη συνέχεια οι Ιταλοί έβαλαν φωτιά στα σπίτια των κομμουνιστών: Παναγιώτη Μπάρτζου, Θανάση Φιλιππόπουλου, Γ. Χρυσοσπάθη, και στα Νιαρχαίϊκα.
Εγκαταστάθηκαν στο χωριό μεγάλες δυνάμεις Ιταλών. Εκεί κοντά, στο δρόμο είχαν στήσει μια ιταλική σημαία και όταν περνούσαμε να πάμε από την Μερόπη, έπρεπε να χαιρετάμε φασιστικά με τεντωμένο το χέρι έξι βήματα πριν και έξι βήματα μετά». «Αυτό, διηγείται ο Ντίνος Μακρόπουλος, μας το ανακοίνωσαν στο γυμνάσιο. Εμείς όμως δε χαιρετάγαμε».
Δε χαιρέτισε και ο μαθητής Γιώργος Χ. Κανελλόπουλος ο οποίος ανέφερε σχετικά: «Ήμουν μαθητής της τελευταίας τάξης του γυμνασίου Μελιγαλά και κάθε πρωί που πήγαινα στο σχολείο περνούσα μπροστά από το ιταλικό φρουραρχείο μαζί με την άνεψιά μου Αφροδίτη Κανελλοπούλου.
Ένα πρωί έτυχε να περνάμε την ώρα που έκαναν έπαρση της ιταλικής σημαίας. Για το λόγο αυτό ο σκοπός μας σταματήσε. Την ώρα που κινήσαμε να φύγουμε με φώναξε ο Ιταλός αξιωματικός. Φοβήθηκα το χειρότερο και είπα στη ξαδέρφη μου: «Φύγε και ειδοποίησε τους δικούς μου».
Ο Ιταλός με ρώτησε: «Γιατί δε χαιρέτισες τη σημαία μας;» Και πριν προλάβω να απαντήσω κάτι, άρπαξε το καπέλο μου, το πέταξε κάτω και το ποδοπάτησε και αμέσως με άρχισε στις κλωτσιές και στις μπουνιές. Κάποια στιγμή έκανα μια απότομη κίνηση, άρπαξα το καπέλο μου και το έβαλα στα πόδια. Ούτε με πυροβόλησε, ούτε έστειλε κανέναν να με καταδιώξει. Από τότε άλλαξα δρόμο.
Κάποια φορά συναντήθηκα με έναν Ιταλό. Με σταμάτησε και μου είπε με σπασμένα ελληνικά: "Μαθητή εγώ ξέρει γιατί πας άλλο δρόμο. Μπράβο, μπράβο!" Όπως φαίνεται, ήταν αντιφασίστας».
Και συνεχίζει ο Γιάννης Αγγελόπουλος: «Θυμάμαι που είχαμε πάρει στο σπίτι μας για να κρυφτεί η Στυλιανή Μπάρτζου, αδελφή του Παναγιώτη. Το σπίτι του ήταν απέναντί μας. Το βλέπαμε που καιγόταν... Ευτυχώς δεν την πρόδωσε κανένας Μεροπαίος.

Ο Ντίνος Μακρόπουλος που τότε ήταν έφηβος και ζούσε στην Οιχαλία, περιέγραψε τα τραγικά εκείνα γεγονότα με το δικό του τρόπο: «Ξημέρωνε Κυριακή 17 Φλεβάρη 1943. Χτυπούσαν οι καμπάνες της εκκλησίας δυνατά και επίμονα. Ο νους μας πήγε στο κακό και είχαμε δίκιο. Ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις είχαν κυκλώσει τη Μερόπη, την Οιχαλία, το Λουτρό και το Φίλια. Με τις καμπάνες καλούσαν όλους τους κατοίκους να συγκεντρωθούν μπροστά στην Αγία Τριάδα για προσκλητήριο». Τα μεσάνυχτα στο δρόμο μεταξύ Μερόπης και Οιχαλίας, άγνωστοι σκότωσαν δύο Ιταλούς. Με το προσκλητήριο ήθελαν να διαπιστώσουν τους απόντες για να αναζητήσουν ανάμεσά τους δράστες ή τους συνεργάτες τους. Πολλοί από τους οργανωμένους, ιδιαίτερα οι παλιοί κομμουνιστές δεν παρουσιάστηκαν στο προσκλητήριο. Ήταν βέβαιοι - και είχαν δίκιο - ότι θα τους ενοχοποιούσαν. Λόγω της απουσίας τους, οι Ιταλοί συλλάβανε στενούς συγγενείς τους. Οι συλληφθέντες κλείστηκαν, αρχικά, στις φυλακές «Αλεξανδράκη» στην Καλαμάτα. Λίγο αργότερα τους μετέφεραν στο στρατόπεδο κρατουμένων Ελλήνων Πατριωτών στα Τρίκαλα για να καταλήξουν στη Λάρισα. Από τους «παρόντες» του προσκλητηρίου συνέλαβαν τους παλιούς αριστερούς: Μήτρο Ντόγκα, φαρμακοποιό, Μήτσο Χριστόπουλο, Παναγιώτη Ρουμελιώτη από Οιχαλία, Ντίνο Φερέτο καθηγητή από Μερόπη, Χρήστο Σκλήρη γιατρό από Μελιγαλά, κι άλλους που δε θυμάμαι. Από την έρευνα που έκαναν στα σπίτια, βρήκαν κάτι σκουριασμένα παλιοπίστολα και κάτι σφαίρες. Με αφορμή το γεγονός αυτό την Τετάρτη 20 Φλεβάρη στο ίδιο ακριβώς μέρος που είχε γίνει το επεισόδιο στη Μερόπη εκτέλεσαν τέσσερις ανθρώπους εντελώς άσχετους. Έκαψαν και σπίτια. Όλα αυτά βέβαια για αντίποινα. Τα αντίποινα ήταν πράγματι περιορισμένα. Τότε επικρατούσε επίμονα η άποψη ότι σε αυτό συνετέλεσε η Γερμανίδα σύζυγος του Σκλήρη με παρέμβασή της στην Ανωτέρα Γερμανική Διοίκηση Πελοποννήσου». Ο Ηλίας Κωνστανταρόπουλος από την Οιχαλία ήταν ένας από τους συλληφθέντες. Σε συνάντηση που είχαμε μου είπε: «Στο σπίτι μας φιλοξενήσαμε εκείνο το βράδυ δύο δικούς μας ανθρώπους από την Πιπερίτσα που είχαν έρθει να πουλήσουν ρύζι στο παζάρι που γινόταν την άλλη μέρα. Εκείνο το βράδυ κυκλοφορήσανε στο χωριό με μια γνωστή τους γυναίκα. Μετά το χτύπημα που έγινε τη νύχτα οι Ιταλοί ζητούσαν επίμονα δύο άντρες και μία γυναίκα. Νομίστηκε ότι οι δράστες ήταν οι φιλοξενούμενοί μου. Ήρθαν λοιπόν και τους συλλάβανε. Μαζί με αυτούς συλλάβανε κι εμένα. Πιστεύω όμως ότι έτσι κι αλλιώς θα με συλλαμβάνανε γιατί ήμουνα ξάδερφος του Μπαταριά. Μας κλείσανε στο σχολείο που στεγαζότανε τότε στο σπίτι του Κοντόπουλου. Θυμάμαι το γέροντα Μιχαλάκη (80 ετών), το Σταματόπουλο από το Λουτρό, το Μήτρο Σταθουλόπουλο και τον εικοσάχρονο γιο του Στάθη. Στο σπίτι του Σταθουλόπουλου- τρία παιδιά του οποίου, ο Χρήστος, ο Λεωνίδας και ο Φώτης, φύγανε για το βουνό- βρέθηκε ένα πιστόλι. Με τους δύο αυτούς ανθρώπους πρωταγωνιστές έζησα μια φοβερή τραγωδία. Πέρασαν από τότε πενήντα εφτά χρόνια και μου είναι αδύνατο να την ξεχάσω. Ήταν φανερό, λόγω του πιστολιού, που σου είπα, ότι θα εκτελούσαν το νεαρό Στάθη. Εκεί εκτελέσανε κάποιον άλλο επειδή του βρήκανε Εγγλέζικα τσιγάρα… Τα είχε βρει ο άτυχος στην περιοχή που έγινε η συμπλοκή μεταξύ Εγγλέζων και Γερμανών. Θυμάμαι, λοιπόν, και ανατριχιάζω το νεαρό Στάθη να παρακαλάει τον πατέρα του να υποστηρίξει στους Ιταλούς ότι το πιστόλι είναι δικό του. «Εσένα, του έλεγε, που είσαι γέροντας μπορεί να μην σε εκτελέσουνε. Εγώ δε γλιτώνω». Ανένδοτος ο γέρος. Έτσι, εκτελέστηκε ο γιος του…
Ο Θανάσης Σιντέτας αναφέρει σχετικά: «Οι Ιταλοί ήρθανε και στο Μελιγαλά. Μας συγκεντρώσανε στην πλατεία. Ένας Ιταλός ταγματάρχης μάς μίλησε από το μπαλκόνι του Μήτσου Σμυρνή. Είχε διερμηνέα έναν Ιταλοπατρινό. Ζητώ, μας είπε, δύο άντρες και μία γυναίκα, οι οποίοι απόψε τη νύχτα σκοτώσανε έναν Ιταλό στρατιώτη. Έχω τη δύναμη να πάρω πενήντα από εσάς και να τους εκτελέσω. Όμως, εμείς δεν είμαστε δολοφόνοι. Είμαστε απόγονοι του μεγάλου Ιταλικού λαού (κε κόζα βολέτε γκουέρα ου πάνε). Θέλουμε φαρίνα (αλεύρι), πεινάμε… Τον διακόπτανε κάποιοι βαλτοί. Όποιος έχει όπλο, συνέχισε, να μας το παραδώσει και δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. Τότε παρουσιάστηκε ο Ιταλορουφιάνος Γιώργος Σουλιώτης (βαλτός κι αυτός από τη μεριά των κατακτητών). Με αφορμή το επεισόδιο αυτό, οι αριστεροί από τα γύρω χωριά βγήκανε στην παρανομία».

Διηγείται ο Όθωνας Δριβαλιάρης: «Την ίδια νύχτα που έγινε το επεισόδιο στο δρόμο Μερόπης- Οιχαλίας, οι οργανωμένοι της Μερόπης, Οιχαλίας, Σιάμου, Λουτρού, κάπου είκοσι πέντε άνθρωποι πιάσαμε τα πλησιέστερα υψώματα. Καταφτάνανε μεγάλες Ιταλικές δυνάμεις. Για να αποφύγουμε τον κλοιό καταφύγαμε στον κεντρικό Ταΰγετο. Αυτοί που θυμάμαι είναι: Χρήστος και Λωνίδας Σταθουλόπουλοι, αδελφοί από Οιχαλία, Κωνστανταρόπουλος (Μπαταριάς) από Μερόπη, Φιλιππόπουλος Θανάσης και Τάσης, αδελφοί από Μερόπη, Χριστόπουλος Νίκος από Λουτρό, Λαμνάτος Παύλος από Οιχαλία, Μπάρτζος Παναγιώτης από Μερόπη, Τζώρτζης Πέτρος από Σιάμου, Δημητρόπουλος Αγησίλαος από Σιάμου, Αγγελόπουλος Γιάννης από Μερόπη, Αδαμόπουλος Τάσης από Σιάμου, Νιάρχος Θ. από Μερόπη, Δημητρόπουλος Γ. από Μερόπη. Ο Ταΰγετος είχε χιόνια και δεινοπαθήσαμε. Τρόφιμα πήραμε κάνα δυο φορές από το μοναστήρι των Αμπελακίων. Η ηγουμένη ήταν από το Σιάμου.

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Δημοσιεύουμε τα παρακάτω συμβάντα της περιοχής μας, έτσι όπως ακριβώς έχουν καταγραφεί στις απόρρητες Ημερίσιες Αναφορές του Γερμανικού Στρατού Κατοχής. Με τον όρο "συμμορία" ή "συμμορίτες" χαρακτηρίζονται οι δυνάμεις του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1943

• 23 Φίλια: Ανατινάχτηκε γέφυρα από τους συμμορίτες.
• 23 Μελιγαλάς: Οδική γέφυρα, 7 χλμ ΒΑ από το Μελιγαλά, καταστράφηκε ολοσχερώς από συμμορίες. Πρόχειρη θέση παρακάμψεως.
• 27 Μελιγαλά: Ανατίναξη σιδηροτροχιών 8 χλμ ΒΔ από το Μελιγαλά.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1943

Μελιγαλά: Αιφνιδιασμός συμμοριών σε φάλαγγα φορτηγών αυτοκινήτων (10 οχήματα) του ναυτικού διοικητή Πελοποννήσου πέντε χιλιόμετρα ΝΔ από το Μελιγαλά. Ημέτερες απώλειες 3 νεκροί, 3 τραυματίες. Λεηλατήθηκαν 2 αυτοκίνητα. Κτένισμα της περιοχής του αιφνιδιασμού από μικτή ομάδα μάχης (στρατού - ναυτικού). Ο πληθυσμός έφυγε. Οι συμμορίτες διέφυγαν προς τα δυτικά. (Πρόκειται για την πρώτη ενέδρα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ εναντίον του Γερμανικού στρατού στην ευρύτερη περιοχή μας. Η ενέδρα οργανώθηκε από τον επικεφαλή και αξιωματικό του ΕΛΑΣ Μίμη Η. Φερέτο, γνωστό δημοσιογράφο και εκδότη.)

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1944

• 7 Σκάλα: Φάλαγγα φορτηγών αυτοκινήτων του ναυτικού, κοντά στη Σκάλα αιφνιδιάστηκε από συμμορίες. Απώλειες: 7 νεκροί, ένας βαριά τραυματίας, 9 αγνοούμενοι. Διασώθηκε ο ναυτικός διοικητής Πελοποννήσου, από το λόχο του επιτελείου. Το 68ο σώμα στρατού διέταξε ανακρίσεις.
• 8 Σκάλα: Αιφνιδιασμός σε φάλαγγα φορτηγών αυτοκινήτων του ναυτικού, κοντά στη Σκάλα. Διενεργήθηκαν αντίποινα με ένα λόχο του 3ου τάγματος πεζικού Φρουρίων. Καταστροφή των χωριών Σκάλα, Χριστοφιλέικα και Τσουκαλέικα. Τυφεκισμός 150 κομμουνιστών. Ημέτερες Απώλειες: 10 νεκροί ένας διασωθείς τραυματίας. Διασφαλίστηκαν 3 φορτηγά αυτοκίνητα. Απώλειες του εχθρού, ως τώρα, 10 νεκροί.
• 25 Μελιγαλά: Σε χτένισμα της περιοχής δύο χωριών, εξίμησι χιλιομέτρων νοτιοανατολικά από το Μελιγαλά συνελήφθησαν 20 κομμουνιστές.
• 20. Αλλαγή: Στις 15 Μαρτίου όχημα με τρόφιμα, του διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, λεηλατήθηκε από συμμορίες κοντά στην Αλλαγή (4 χλμ βορειοανατολικά από το Μελιγαλά). (Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής υπήρχε στην Αλλαγή φυλάκιο του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για τον έλεγχο των διερχόμενων οχημάτων και πεζών. Οι μετακινούμενοι έπρεπε να έχουν μαζί τους άδεια από τον «υπεύθυνο» του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ της περιοχής τους, για να τους επιτραπεί να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Σε αντίθετη περίπτωση, κρατούνταν για έλεγχο. Ονομαστός έχει παραμείνει, από τότε, «ο πάπας της Αλλαγής», ο οποίος συνήθως, διενεργούσε τον έλεγχο.
• 23 Μελιγαλά: Περίπολος αναγνωρίσεως του 938ου Συντάγματος Πεζικού σε εμπλοκή με πυρά στο χώρο βορειοδυτικά από το Μελιγαλά 2 ημέτεροι τραυματίες. Απώλειες εχθρού: 2 νεκροί, 9 αιχμάλωτοι.
• 24 Μελιγαλά: Αναγνώριση έληξε χωρίς ημέτερες απώλειες. Απώλειες εχθρού: 4 καταμετρημένοι νεκροί. 15 αιχμάλωτοι. Λάφυρα 1 ελαφρό πολυβόλο, 3 όπλα με 1000 σφαίρες, πυρομαχικά, 1 περίστροφο.
• 31 Μελιγαλά: Στις 29.3 Περίπολος Κρούσεως του 3ου Τάγματος Πεζικού σε εμπλοκή πυρός με ομάδα συμμοριών, 2 χλμ Β ΒΔ από το Μελιγαλά, χωρίς ημέτερες απώλειες, 2 εχθροί νεκροί.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1944

• 3 Μελιγαλά: Εξουδετερώθηκε ναρκοθέτηση της οδού Μελιγαλά – Καλαμάτας, από τμήμα του 999 Τάγματος Πεζικού.
• 6 Μελιγαλά: Διμοιρία Σκαπανέων του 938 Σ.Π., εκκαθαρίζοντας νάρκες στο δρόμο Μελιγαλά – Καλαμάτα, βλήθηκε με πυρά πολυβόλου και όπλων. Οι συμμορίες υποχώρησαν προς τα ΝΑ., 1 ημέτερος τραυματίας.
• 7 Μελιγαλά: Επίθεση ισχυρότερων ομάδων συμμοριών (400 – 500) με οπλοπολυβόλα και εκτοξευτές βομβίδων, εναντίον του Μελιγαλά, κατά τις προμεσημβρινές ώρες. Αποκρούσθηκε με τμήματα του 3ου Τάγματος Πεζικού και με ενίσχυση που μεταφέρθηκε με αυτοκίνητα μεταφοράς . Τραυματίστηκε ο Διοικητής του 938 Σ.Π. και σκοτώθηκαν 4 Έλληνες Εθελοντές (Ταγματασφαλίτες) . Μετρήθηκαν 12 νεκροί του εχθρού. Λάφυρα, μερικά όπλα και πυρομαχικά. Πολλές συλλήψεις.
• Πρόκειται για την επίθεση που είχαν εκδηλώσει οι δυνάμεις του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στις 7 Απριλίου 1944, εναντίον του Μελιγαλά όπου, εκτός από τη γερμανική φρουρά, είχε εγκατασταθεί και Τμήμα Τάγματος Ασφαλείας. Εφημερίδα του Μυστικού Τύπου ΕΑΜ Μεγαλοπόλεως, έγραφε για τη μάχη στο Μελιγαλά: «Δυνάμεις του 2ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος Ανταρτών επιτέθηκαν στις 7/04/1944 κατά των Γερμανοελλήνων Μελιγαλά. Μπήκαν μέσα στην πόλη και χτύπησαν δύο φυλάκια τα οποία εξουδετέρωσαν εκτός από 7 άντρες. Η μάχη κράτησε τρεισήμισι ώρες. Οι απώλειες των γερματοτσολιάδων είναι άνω των 100 νεκρών μεταξύ των οποίων και Ταγματασφαλίτες αξιωματικοί. Ανατινάχτηκαν με νάρκες 32 σπίτια. Οι απώλειες των ανταρτών είναι 4 νεκροί και 6 τραυματίες.» Εφημερίδα ΑΓΩΝΑΣ, 29/04/1944, αρ. φύλλου 1.
• 8 Μελιγαλά: Ισχυρές ομάδες συμμοριών στο δρόμο Καλαμάτας- Μελιγαλά.
• 9 Μελιγαλά: Κατά τον αιφνιδιασμό των συμμοριών στο Μελιγαλά, πολυάριθμοι νεκροί, οι οποίοι ανήλθαν σε 28.
• 12 Μελιγαλά: Επιχειρήση «Ερωδιός». Ουδεμία επαφή με τον εχθρό έως τώρα. Κτένισμα χωριού Δ απ’ το Μελιγαλά. Με 5 ομάδες μάχης. (Μετά την επίθεση των ανταρτών, κατά των γερμανικών θέσεων στο Μελιγαλά, ο γερμανικός στρατός ανέλαβε τη διενέργεια εκκαθαριστικής επιχείρησης στην οποία έδωσε την κωδική ονομασία «Ερωδιός»)
• 14 Μελιγαλά: Επιχείρηση «Ερωδιός». Κτένισμα του χωριού Δ και Ν απ’ το Μελιγαλά, με 5 ομάδες μάχης, χωρίς επαφή με τον εχθρό έως τώρα.
• 22 Μελιγαλά: Επιχείρηση «Ερωδιός». Ο αντικειμενικός σκοπός της ημέρας, σύμφωνα με το σχέδιο, επιτεύχθηκε χωρίς επαφή με τον εχθρό. Άρχισε η επιστροφή του Τμήματος Εθελοντών (Ταγματασφαλιτών) στο Μελιγαλά.
• 29 Μελιγαλά: Αιφνιδιασμός με πυρά σε σημεία στηρίξεως στις παρυφές της πόλεως Μελιγαλά, από ΝΔ κατεύθυνση. Η επίθεση αποκρούστηκε χωρίς ημέτερες απώλειες. Οι απώλειες του εχθρού συναποκομίσθηκαν από τις συμμορίες.
• 30 Αλλαγή: Κοντά στην Αλλαγή καταστράφηκε θέση ελέγχου, έπειτα από ασθενή αντίσταση του εχθρού. (Εδώ σκοτώθηκε και ο γνωστός, σε όσους έζησαν τα γεγονότα της εποχής εκείνης, «παπάς της Αλλαγής», ο οποίος διενεργούσε ως εκπρόσωπος του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, ιερέας Γεωργακόπουλος Μιχάλης εφημέριος της Κοίμησης της Θεοτόκου στη Μερόπη).
• ΜΑΙΟΣ 1944
• 11 Μερόπη: Αποκόπηκαν η γραμμή τηλεφώνου Μελιγαλά- Καλαμάτας, κοντά στη Μερόπη και τηλεφωνική στήλη σε μήκος 800 μέτρων. Η γραμμή τέθηκε και πάλι σε λειτουργία.
• 13 Μελιγαλά: Κατά πληροφορίες του Τμήματος Ελλήνων Εθελοντών (Ταγματασφαλιτών), ισχυρή ομάδα συμμοριών στο χώρο Μελιγαλά.
• 21 Μελιγαλά: Περαιτέρω ενίσχυση συγκεντρώσεως των συμμοριών στο χώρο του Μελιγαλά. Σχεδιάζεται επίθεση, όπως λέγεται, ως τις 23/05 (πληροφορίες πράκτορος).
• 26 Μελιγαλά: Το πρώτο τάγμα του 9ου συντάγματος του ΕΛΑΣ (150- 200 άντρες) διέφυγε στη Μερόπη έπειτα από επίθεση του Τμήματος Ελλήνων Εθελοντών (Ταγματασφαλιτών).
• 27 Μελιγαλά: Επιβεβαιώνεται: Το δεύτερο τάγμα του 9ου συντάγματος του ΕΛΑΣ στο χώρο του Μελιγαλά.
• 30 Μελιγαλά: Βραχεία επαφή πυρός μεταξύ ομάδων συμμοριών, αγνώστου δυνάμεως, και Ελλήνων Εθελοντών (Ταγματασφαλιτών) Ν και ΝΔ από το Μελιγαλά.
• ΙΟΥΝΙΟΣ 1944
• 3 Μελιγαλά: Επιχείρηση «Κόρακας» ΒΔ από το Μελιγαλά. Χωρίς περαιτέρω επαφή με τον εχθρό.
• 4 Μελιγαλά: Σε επιχείρηση Δ και ΒΔ από το Μελιγαλά, βραχεία επαφή πυρός με ασθενή ομάδα συμμοριών. 4 νεκροί μεταξύ των οποίων ένας σύνδεσμος των συμμοριών. Λάφυρα 1 αυτόματο, 2 ζώα φόρτου και έγγραφα του εχθρού.
• 22 Μελιγαλά: Περίπολος Αναγνωρίσεως του Τμήματος Εθελοντών (Ταγματασφαλιτών) σε βραχεία επαφή πυρός με ασθενή ομάδα συμμοριών στο χώρο του Μελιγαλά. Δεν εξακριβώθηκαν απώλειες του εχθρού.
• 15 Μελιγαλά: Ανεπιτυχής επίθεση συμμορίας, σε σημείο στηρίξεως Εθελοντών, Β από το Μελιγαλά, χωρίς ημέτερες απώλειες. (Σε εφημερίδα του Μυστικού Τύπου γράφεται: «Στο Μελιγαλά, κοντά στο νεκροταφείο ομάδες κρούσης εκτελέσανε ένα Ταγματασφαλίτη», Φωνή της Μεσσηνίας,28/06/1944, αρ. φ. 3)
• 21 Μελιγαλά: ΒΑ από το Μελιγαλά εκτροχιάστηκε από συμμορία συρμός μεταφοράς.
• ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1944
• 22 Μελιγαλά: Σε εκκαθαριστική επίθεση στο χώρο Μελιγαλά […] μερικοί νεκροί του εχθρού και λάφυρα όπλων.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΓΑΛΑ

Η μάχη άρχισε με το λόχο του Γιάννη Βαλσαμάκη του δεύτερου τάγματος του ενάτου συντάγματος, στις 5.30 το πρωί (13/09/1944). Η έκρηξη μίας νάρκης που πάτησε ένας αντάρτης πρόδωσε τη διείσδυση Βαλσαμάκη, ο οποίος δέχτηκε καταιγιστικά πυρά από τους αναμένοντες ταγματασφαλίτες. Το τραγικό είναι ότι ο λόγος Βαλσαμάκη χτυπήθηκε και από πυροβολαρχία του ΕΛΑΣ. Τότε έγινε και η αντεπίθεση του Θεοφάνους η οποία ανάγκασε τους αντάρτες να βγούνε από τα πρώτα σπίτια και μια διμοιρία τους να πέσει στο ναρκοπέδιο που ήταν στο κτήμα Σμυρνή. Δεκαεφτά αντάρτες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Τους τραυματίες αποτελείωσαν με τα μαχαίρια οι ταγματασφαλίτες. Αποτέλεσμα της άτυχης αυτής ενέργειας ήταν να διαρκέσει η μάχη τρεις ημέρες και να αλλάξουν τα σχέδια του ΕΛΑΣ.

Διηγείται ο Δ. Β. Κλεφτόγιαννης: "Με διαταγή του Δεδούση χρησιμοποιήθηκα ως οδηγός του τρίτου τάγματος. Περάσαμε μέσα από το ποτάμι Μαυροζούμαινα κάτω και δεξιά από τα λιοτρίβια. Από το κτήμα του Μπούτου το τάγμα άρχισε να κινείται ακροβολισμένα. Η ζώνη ευθύνης του ήταν τα Ρεκέικα σπίτια. Η διάταξή του απλωνόταν από το ύψωμα που βρίσκεται το σπίτι του Μπούτου ως τον Άγιο Λια. Μας πήρανε είδηση πάνω στην κίνησή μας. Δεχτήκαμε πυρά από το ρολόι. Ευτυχώς δεν είχαμε θύματα. Η μάχη απλώθηκε ολόγυρα."

Αφηγείται ο Γιώργος Κανελλόπουλος: "Ο λόχος του Γιάννη Βαλσαμάκη στον οποίο ανήκα, προωθήθηκε τη νύχτα στην Ανθούσα (Zέζα). Στη συνέχεια ακροβολισμένοι ξεκινήσαμε για το Μελιγαλά. Τα ξημερώματα πλησιάσαμε το σπίτι του Τσιγαρίδη. Εκεί οι ταγματασφαλίτες είχαν εγκαταστήσει μόνιμα πολυβολεία. Ξαφνικά έσκασε μία νάρκη και προδόθηκε η κίνησή μας. Δεχτήκαμε καταιγιστικά πυρά. Ακροβολισμένοι πιάσαμε θέσεις στον κυπαρισσώνα. Με την καθοδήγηση του Γιάννη Βαλσαμάκη οι πίσω διμοιρίες αναρριχηθήκαμε στα κοντινά υψώματα. Η διμοιρία που πήγαινε μπροστά και δέχτηκε πρώτη τα πυρά δεν πρόλαβε να συμπτυχθεί στα υψωματάκια που είχαμε πιάσει εμείς κι όταν εκδηλώθηκε η αντεπίθεση Θεοφάνους, βρέθηκε εν κινήσει. Έπαθε μεγάλες απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες. Δυστυχώς δύο δικά μας οπλοπολυβόλα «μπρέντα» (ιταλικά) πάθανε εμπλοκή. Λειτουργούσε μόνο ένα αγγλικό οπλοπολυβόλο «μπρεν» που είχαμε και μας έσωσε. Δεχτήκαμε συνολικά τρεις αντεπιθέσεις που τις αποκρούσαμε όλες χωρίς να κάνουμε ούτε βήμα πίσω από τις θέσεις μας. Στο λόχο μας είχαμε κι ένα αντιαρματικό. Το χειριζόταν πότε ο μηχανουργός Νίκος Σοφρονάς από την Καλαμάτα και πότε εγώ. Καταφέραμε για λίγο να εξουδετερώσουμε το πολυβόλο του ρολογιού. Ο Γιάννης Βαλσαμάκης αναστατωμένος από τις μεγάλες απώλειες της πρώτης διμοιρίας, πολεμούσε όρθιος χωρίς καμιά προφύλαξη. Το βράδυ της πρώτης ημέρας με έστειλε ο Βαλσαμάκης στη Σκάλα να φέρουμε σκαμπανικά και να φτιάξουμε πιο σίγουρες θέσεις. Δε χρειάστηκε όμως γιατί στο μεταξύ μας ήρθανε ενισχύσεις από το λόχο του Θανάση Καρδάση και πήραμε το πάνω χέρι."

Διηγείται ο Αρίστος Καμαρινός: 'Ο σταθμός διοικήσεως του τάγματός μου, αρχικά βρισκόταν στην Ανθούσα. Ο χώρος μεταξύ Ανθούσας και Μελιγαλά ήταν τελείως αποψιλωμένος από τους ταγματασφαλίτες για να έχουν ορατότητα. Μπροστά από τα πολυβολεία τους είχαν ναρκοπέδια και συρματοπλέγματα. Τις δύο πρώτες μέρες της μάχης το τάγμα μας κατάφερε να προωθηθεί στα υψώματα, που βρίσκονται ανατολικά της κωμόπολης. Ο σταθμός διοικήσεως μεταφέρθηκε από την Ανθούσα σε ένα ποιμνιοστάσιο σε ύψωμα, ανατολικά και απέναντι από τον Άγιο Λια. Τη δεύτερη νύχτα ήρθε στο σταθμό διοίκησης τάγματος, ο επιτελάρχης της μεραρχίας και κατά τη γνώμη μου ιθύνων νους της επιχείρησης, Σταύρος Νικολόπουλος. Μας είπε ότι από έλλειψη πυρομαχικών θα περιμένουμε ενισχύσεις την επόμενη από το ενδέκατο σύνταγμα. Όμως, η διοίκηση αποφάσισε να γίνει μια τελευταία προσπάθεια από ένα απόσπασμα επίλεκτων εθελοντών δυνάμεως εξήντα ή εβδομήντα ανταρτών με επικεφαλής το λοχαγό Κώστα Δασακίδη. Συγκεντρώσαμε πυρομαχικά από όλα τα οπλοπολυβόλα και τους μαχητές. Αφήσαμε μόνο πενήντα φυσίγγια στο κάθε οπλοπολυβόλο. Έτσι, συγκροτήθηκε το απόσπασμα που την επόμενη κατάφερε να κυριεύσει το ύψωμα του προφήτη Ηλία. Στη συνέχεια ενεργήσαμε γενική έφοδο. Είμαστε το πρώτο οργανωμένο τάγμα, που μπήκε στο Μελιγαλά. Με τηλεβόες ειδοποιούσαμε τους αντιπάλους να παραδοθούν και ταυτόχρονα απαγορεύαμε στους πολίτες να τους κρύψουν."

Αφηγείται ο Αντώνης Πέτρουλας: "Ο λόχος μας είχε πιάσει θέσεις μέσα στο νεκροταφείο. Μαζί ήταν και η διοίκηση του ογδόου συντάγματος. Η οχύρωσή τους ήταν φοβερή. Είχαν πιάσει όλα τα επίκαιρα σημεία και ελέγχαν όλες τις διαβάσεις. Δεν τολμούσαμε να ξεμυτίσουμε. Μας θερίζανε με τα πυρά τους. Τους νεκρούς μας τους τρώγανε τα σκυλιά. Ήταν αδύνατο να τους πάρουμε και να τους θάψουμε. Σωστή κόλαση. Είχαν παγιδευμένα συρματοπλέγματα, ναρκοπέδια και φωλιές πολυβόλων. Όταν ήρθε η τηλεφωνική εντολή για γενική επίθεση, η διαταγή έλεγε: «Να μη φεισθήτε ουδενώς». Οι οβίδες από το μεγάλο κανόνι, όπου πέφτανε, κάνανε θραύση. Ο θόρυβος ήταν τρομακτικός. Την τρίτη μέρα εξουδετερώθηκε το ρολόι. Οι αμυνόμενοι πανικοβλήθηκαν. Αρχίσανε οι εστίες να σηκώνουν λευκές σημαίες η μία μετά την άλλη. Ο Περρωτής αρχικά ξέφυγε. Τελικά τον πιάσανε μέσα σε μια καλαμιώνα."

Αφηγείται ο Βαγγέλης Μαχαίρας: 'Οι Γερμανοί είχαν αφήσει στο λιμάνι της Καλαμάτας ένα μεγάλο κανόνι. Με γερανό το μεταφέραμε στη Σκάλα, στη θέση Μπαλουκόραχη απέναντι από το Μελιγαλά. Είχαμε λίγα βλήματα. Περίπου δέκα. Πολύ μεγάλα. Στο λιμάνι ήταν στερεωμένο πάνω στο τσιμέντο με βίδες. Εμείς για να το στερεώσουμε, ανοίξαμε ένα λάκκο και βάλαμε βαριές πέτρες. Με την πρώτη βολή τις σκόρπισε. Το σηκώναμε με το γερανό, καθαρίζαμε το λάκκο και συνεχίζαμε. Περισσότερο προκαλούσε πανικό. Εκείνο που είχε ουσιαστικά αποτελέσματα ήταν ένα αντιαεροπορικό με το οποίο εξουδετερώσαμε το πολυβόλο του καμπαναριού. Με ένα δεύτερο αντιαεροπορικό χτυπούσαμε τα άλλα πολυβολεία τους. Όταν μπήκε μέσα στο Μελιγαλά το πρώτο τμήμα του ΕΛΑΣ, οι ταγματασφαλίτες παρατήσανε τη μάχη και φεύγανε προς κάθε κατεύθυνση. Το τμήμα μου έπιασε εκατόν είκοσι."

Αφηγείται ο Θανάσης Μαρκόπουλος: "Από τη Σκάλα καταλήξαμε στο Νιοχώρι και κινηθήκαμε από ελιά σε ελιά προς το Μελιγαλά. Πιάσαμε θέσεις κοντά στα πρώτα σπίτια και χτυπούσαμε το ρολόι. Την Τρίτη ημέρα πήραμε εντολή να το καταλάβουμε. Στην περιοχή υπήρχαν πολλές φραγκοσυκιές. Παντού έβλεπες πτώματα, πολλά πτώματα ανταρτών. Κάναμε πολλές επιθετικές προσπάθειες. Φτάναμε ίσαμε τη Μάντρα αλλά μας αναχαιτίζανε. Όταν εξουδετερώθηκε το Μυδράλιο και τα οπλοπολυβόλα του ρολογιού καταφέραμε να καταλάβουμε το ύψωμα. Στη συνέχεια προχωρήσαμε στην πόλη για εκκαθάριση των εστιών. Πηγαίναμε από σπίτι σε σπίτι. Σε λίγο, όρμησε ο κόσμος μέσα στο Μελιγαλά αγανακτισμένος εναντίον των ταγματασφαλιτών. Είχανε σκοτωθεί δικοί τους, είχανε κακοποιηθεί οι αδερφές τους, είχανε κάψει τα σπίτια τους και ζητούσανε εκδίκηση. Την τρίτη και τελευταία ημέρα της μάχης (15/09/1944) με πρωτοβουλία του διοικητή τάγματος του Μελιγαλά Διονύση Παπαδόπουλου, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη των ταγματασφαλιτών στο σπίτι του Γ. Θεοφιλόπουλου. Πήραν μέρος και οι: Δ. Περρωτής, ο ταγματάρχης Π. Καζάκος, ο Περ. Μπούτος, ο Λυκ. Λατζούνης, ο παπάς Πούλος Παπαδόπουλος, κι άλλοι. Ο διοικητής τάγματος του Μελιγαλά πρότεινε έξοδο. Το μυστικό για έξοδο είχε διαρρεύσει. Ένας πανικός απλώθηκε στην κωμόπολη. Βλήματα όρμου έπεσαν πάνω στο σπίτι κατά τη διάρκεια της σύσκεψης. Οι αναμενόμενες ενισχύσεις από το Στούπα δεν έφτασαν. Η σύσκεψη διαλύθηκε χωρίς απόδοση. Η κεραυνοβόλα επίθεση Πασακίδη είχε εκδηλωθεί και τα πράγματα πήραν το μοιραίο δρόμο τους."

Η ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΗ

Το επιτελείο του ΕΛΑΣ κατέληξε στην απόφαση, ότι ο Μελιγαλάς θα πέσει με τοπική επίθεση και κατάληψη του οχυρού του Άη Λιά. Τη διεύθυνση της επιχείρησης ανέλαβε ο Κ. Πασακίδης με εθελοντές.
Η τελική επίθεση ξέσπασε ξαφνικά στις 11.30 πριν από το μεσημέρι. Καταιγιστικά πυρά από όλα τα πολυβόλα και το αντιαρματικό σφυροκοπούσαν το καμπαναριό και τις γύρω φωλιές πολυβόλων. Την ίδια στιγμή οι σαμποταριστές πλησίασαν και ανατίναξαν τα παγιδευμένα συρματοπλέγματα κι άνοιξαν έτσι περάσματα.

Αφηγείται Βασίλης Κλεφτόγιαννης: "Το τμήμα αποδεκατισμένο έφτασε στη μάντρα και οι άντρες κόλλησαν επάνω. Κάποιος αντάρτης πέταξε μέσα στη μάντρα μία νάρκη Ντερλεμάιν. Ένας ταγματασφαλίτης εκσφενδονίστηκε 5- 6 μέτρα ψηλά. Την ίδια στιγμή πετάξανε οι αντάρτες μερικές χειροβομβίδες στα χαρακώματα και καβαλήσανε τη μάντρα οι δικοί μας. Μέσα στην εκκλησία ήταν κρυμμένοι 2- 3 ταγματασφαλίτες με αυτόματα. Ώσπου να τους αντιληφθούμε και να τους εξοντώσουμε, μας σκότωσαν την τελευταία στιγμή το διμοιρίτη και τον καπετάνιο της διμοιρίας. Μέσα σε αυτή την κόλαση κινήθηκε ταχύτατα ο Κ. Πασακίδης με τους γενναίους του ως τον Άγιο Λια. Κατέλαβε το ύψωμα κι έστρεψε τα ταγματασφαλίτικα πυροβόλα προς την κωμόπολη. Ο Μπένος και ο Θεοφάνους προσπαθούν να αμυνθούν από τη μάντρα της ανατολικής πλευράς και να επιχειρήσουν αντεπίθεση. Ο πρώτος σκοτώνεται, ο δεύτερος εξαφανίζεται. Η αντίσταση παραλύει. Οι επιζώντες στα χαρακώματα συλλαμβάνονται. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν δαιμονισμένα. Οι ταγματασφαλίτες σηκώνουν λευκές σημαίες. Ο Μελιγαλάς έπεσε. Ένα τμήμα ταγματασφαλιτών υπό τον ταγματάρχη Καζάκο διέσχισε τον κάμπο ανάμεσα στο Σολάκι και τη Μερόπη και ξέφυγε προς Δερβένι- Σούλι. Ο διοιητής των ταγματασφαλιτών προσποιείται το νεκρό και τελικά φτάνει στο χωριό του Βρωμόβρυση. Η ηγετική Περρωτής, Μπούτος, Γαλλόπουλος, Μαυρομιχάλης, Φραγκουδάκης συλλαμβάνονται, ενώ επιχειρούν να διαφύγουν. Ο Περρωτής είχε κρυφτεί σε μια γράνα στον κάμπο με τα σταφιδάμπελα. Κινητοποιήθηκαν οι οργανώσεις και τον συνέλαβαν. Τον πήγαν στη Μερόπη και τον παράδωσαν στην ηγεσία του ΕΛΑΣ. Κατά την μετακίνησή του ακολουθούσε πλήθος κόσμου που τον έβριζε και τον έφτυνε, ιδίως όσοι είχαν θύματα. Στο μεταξύ έφτασε στη Μερόπη και ο Άρης Βελουχιώτης με τριάντα έφιππους μαυροσκούφηδες. Ο αγανακτισμένος κόσμος από τα γύρω χωριά ορμά στο Μελιγαλά και ακολουθούν σκηνές, από ανεξέλεγκτα στοιχεία φρίκης.'

Αφηγείται ο Θανάσης Πολίτης: "Εγώ ήμουνα βορινά, από τη μεριά της Μερόπης. Στην κίνησή μας έπρεπε να περνάμε μέσα από φραγκοσυκιές. Μας «ψήσανε» τα φραγκάγκαθα, αλλά εμείς δεν αγρικάγαμε τίποτα! Προχωρούσαμε επάνω κατά πάνω! Τελικά δώσαμε πήραμε, τα καταφέραμε να καταλάβουμε το ύψωμα του Άη Λια. Θυμάμαι τον Κλάπα, το διοικητή μας, που αγκάλιασε και φίλησε το σκοπευτή μας που αχρήστεψε το πολυβόλο του ρολογιού. Μπήκαμε στο χωριό. Παντού πτώματα. Ήταν τρία μερόνυχτα άθαφτα και βρώμαγε ο τόπος. Μας δώσανε να φάμε μοσχάρι βραστό και δεν έτρωγε κανένας. Τα βλέπαμε τα πτώματα ανακατεμένα (ΕΛΑΣίτες και ταγματασφαλίτες) και δεν πήγαινε με τίποτα το φαί κάτω. Συγκροτηθήκανε συνεργεία και φορτώναμε τους νεκρούς σε κάρα. Αν τύχαινε να γνωρίζουμε κανέναν, γράφαμε το όνομά του σε ένα χαρτάκι και το κολλάγαμε πάνω του. Στην αρχή κάναμε γούβες μεγάλες, όπου υπήρχε κενός το νεκροταφείο και τους ρίχναμε δέκα - δέκα. Οι νεκροί όμως ήταν πολλοί και δε χωράγανε πουθενά. Βρεθήκαμε σε αμηχανία και δεν ξέραμε τι να κάνουμε! Πετάχτηκε ένας ντόπιος και είπε ότι υπάρχει μια Πηγάδα. Ξεκινήσαμε λοιπόν με τα κάρα και τους ρίχναμε στην Πηγάδα, αδιακρίτως, ταγματασφαλίτες και ΕΛΑΣίτες."

Διηγείται ο Αριστ. Καμαρινός: "Είχα την ευθύνη της συγκέντρωσης όλων των αιχμαλώτων στο Μπεζεστένι. Το έργο μας ήταν πολύ δύσκολο. Έπρεπε να συγκρατήσουμε ομάδες εξοργισμένων πολιτών, οι οποίοι οπλισμένοι με τσεκούρια ορμούσαν να εκδικηθούν για τα θύματά τους. Για να περιφρουρήσουμε τους αιχμαλώτους βάλαμε ισχυρή φρουρά στο Μπεζεστένι και γράψαμε με μεγάλα γράμματα: ΠΡΟΣΟΧΗ ΝΑΡΚΕΣ. Εξαναγκαστήκαμε να το κάνουμε αυτό γιατί ενώ φρουρούσαμε το Μπεζεστένι, πλησίασε κάποιος σε μία τρύπα του τοίχου, φώναξε έναν κρατούμενο, κι όταν εκείνος πλησίασε, τον σκότωσε με το περίστροφό του. Μετά τη συγκέντρωση όλων των αιχμαλώτων ορίστηκε μία ανακριτική επιτροπή πρόεδρος της οποίας ήταν ο Γιάννης Καραμούζης και ένα από τα μέλη ο Γιάννης Σαραντόπουλος. Η πρώτη ενέργεια της επιτροπής ήταν να αφήσει τους νέους που ήταν κάτω από δέκα οχτώ ετών, τους γέροντες και τις γυναίκες. Την άλλη μέρα, μου είπε ο Βασίλης Κλεφτόγιαννης, κηδέψαμε εφτά ή οχτώ ΕΛΑΣίτες στο επάνω μέρος του νεκροταφείου. Αργότερα τους ξεθάψανε και τους πετάξανε… Νεκροί ΕΛΑΣίτες ως 155 στην Πηγάδα. 7- 8 θαμμένοι στο νεκροταφείο, 7- 8 θάψαμε κοντά στου Σμυρνή το κτήμα. Κα καμιά δεκαριά βαριά τραυματισμένοι που πέθαναν τις επόμενες ημέρες. Νεκροί ταγματασφαλίτες γύρω στους 400. Γύρω στους 25 ταγματασφαλίτες μεταξύ των οποίων ο ανθυπασπιστής Βασίλης Πανουσάκης και ο έφεδρος αξιωματικός Λιακόπουλος Άγγελος εκτελεστήκανε κάπου κοντά στο Σολάκι. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ξεπερνούσαν τους 300."

Αποσπάσματα από τον τύπο της εποχής

Η εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» την Τρίτη 25 Σεπτεμβρίου 1945, σελίδα 2, δημοσιεύει τα εξής σχετικά: «ΟΙ ΕΚΤΕΛΕΣΤΕΝΤΕΣ ΕΝ ΜΕΣΣΗΝΙΑ- ΕΠΕΣΤΡΕΨΑΝ ΟΙ ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΑΙ
Επέστρεψαν εκ Πελοποννήσου οι ιατροδικασταί Κ.Κ. Ψημάρας και Καψάσκης οίτινες επικεφαλείς ειδικών συνεργείων ενήργησαν εκταφάς πτωμάτων εκτελεσθέντων κατά το κίνημα, υπό ΕΛΑΣιτών, πολιτών. Κατά παρασχεθείσας σχετικάς πληροφορίας εκ των στοιχείων τα οποία εχει συγκεντρώσει η εισαγγελία Καλαμών εις την περιφέρειαν της Μεσσηνίας κατά την Κατοχήν και το κίνημα εξετελέσθησαν περί τα 7.500 άτομα. Εξ αυτών εξετάφησαν υπό των ιατροδικαστικών συνεργείων περί τα 1.500 πτώματα, εκ των οποίων 708 εις Μελιγαλά»

Άλλες εφημερίδες γράφουν άλλα και γενικά επικρατεί σύγχυση γύρω από τον ακριβή αριθμό των εκτελεσθέντων. Ο καθένας λέει ό,τι εξυπηρετεί τα πολιτικά του συμφέροντα. Και η τυμβωρυχία μετά τόσα χρόνια δεν έχει κοπάσει ακόμα. Το τραγικό είναι ότι χάθηκαν εκατοντάδες ελληνόπουλα προσπαθώντας να υπηρετήσουν, χωρίς να το ξέρουν, βρώμικα συμφέροντα ξένων αφεντάδων…

Απόσπασμα από το βιβλίου του Σπύρου Κατσουλέα: «Η Ελλάδα χωρίς στολίδια» σελίδα 188: «αποφασίζεται η εξαγωγή των πτωμάτων από την Πηγάδα. Υπηρετούσα τότε εκεί πλησίον. Κι από δύο εργάτες του συνεργείου πληροφορήθηκα θετικά ότι ανασύρθηκαν σχεδόν 600 πτώματα. Ύστερα, σταμάτησαν. Διαδίδεται με επιμονή ότι η εξαγωγή σταματά οριστικά λόγω της δυσοσμίας. Κάτι που δεν έγινε όμως από πολλούς πιστευτό. Υπενθυμίζω ότι πριν από τα θύματα είχαν ριχτεί στην Πηγάδα οι νεκροί αντάρτες της μάχης του Μελιγαλά».
Μπεζεστένι

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 16/09/1944 αρ. φύλλου 11:
"Ο Μελιγαλάς είναι τώρα στα χέρια μας. Το φρούριο που οχύρωναν οι Γερμανοί και προδότες και το νομίζανε για απόρθητο, δεν μπόρεσε ούτε κι αυτό να αντέξει την ακατάβλητη ορμή, την τόλμη και την αυτοθυσία των ανταρτών μας. Και τούτη τη φορά δείχτηκε σε όλο τον κόσμο π[ως ο ΕΛΑΣ μας ήταν, είναι και θα παραμείνει ανίκητος και πως η λέξη του τούτη δεν είναι κούφιος λόγος μα πράξη σπαρταριστή κι ολοζώντανη."
Από το ίδιο φύλλο της εφημερίδας: "Η μάχη του Μελιγαλά που άρχισε από προχθές (13/09/1944) το πρωί στις 05.10 πμ, τελείωσε νικηφόρα (χτες) στις 12 το μεσημέρι. Η καταστροφή των Ταγματασφαλιτών είναι τέλεια. Εκατοντάδες οι νεκροί και οι τραυματίες από τους προδότες. Στο μεταξύ συνεχίζεται η εκκαθάριση της πόλης από τους ηρωικούς αντάρτες μας. Ελάχιστοι μπόρεσαν να διαφύγουνε, μα κι αυτοί συλλαμβάνονται από το λαό των περιχώρων."

ΛΑΙΚΗ ΝΙΚΗ 18/09/1944 αρ. φύλλου 2:
"Η Συντριβή της Ταγματαλήτικης λυκοφωλιάς του Μελιγαλά
Τη χαραυγή της Τρίτης ο λαός της Άνω Μεσσηνίας ξύπνησε από το θανατηφόρο κελάηδισμα των πολυβόλων του ΕΛΑΣ και από τους φοβερούς κρότους των κανονιών του. Δεν άργησε να καταλάβει πως ο ελευθερωτής στρατός πατούσε το εκδικητικό ποδάρι του στην κολασμένη από τους προδότες γη. Με τις καμπάνες που έχει σαν σύνθημα, ξεσηκώθηκε σύσσωμος με τσεκούρια, σπαθιά, κλαδευτήρια και ρόπαλα για να πάει εκεί που πολεμούσαν τα αδέρφια του οι αντάρτες. […] Προς την τρίτη ημέρα της μάχης στρατός και λαός σε μεγαλειώδη εξόρμηση καταλαμβάνουν την πόλη. Κατά εκατοντάδες οι Ταγματαλήτες παραδίδοντες, άλλοι στους αντάρτες, κι άλλοι στην οργή του λαού που σα θάλασσα ξεχύνεται στους δρόμους ζητώντας εκδίκηση."

ΝΕΑΝΙΚΗ ΦΛΟΓΑ 22/09/1944 αρ. φύλλου 2:
"Η λυκοφωλιά του Μελιγαλά, ο προμαχώνας των μαχητών της Πελοποννήσου, δεν υπάρχει πια. Ύστερα από σκληρές και αιματηρές μάχες 60 ωρών οι σταυραετοί μας ξέπλυναν το άγος. Οι φονικότατη και ιστορική μάχη που συνέτριψε πάνω από 1.300 γερμανοπροδότες και μαζί το νομάρχη Περρωτή με την κουστωδία του, που χάρισε τη Λευτεριά στην αιματοβαμμένη ύπαιθρο της Μεσσηνίας, είναι γεμάτη τραγικό μεγαλείο."

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΑΝ ΑΙ ΕΘΝΙΚΑΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΙΝ ΤΩΝ ΣΥΜΜΟΡΙΤΩΝ ΕΙΣ ΦΙΛΙΑ
ΟΙΧΑΛΙΑ (του ανταποκριτού μας). Οι εναντίων των ΜΑΥ Φίλια και των ανδρών του σταθμού χωροφυλακής η επίθεσις εγένετο υπό τας ακολούθας συνθήκας: Την 3ην πρωινήν της 31 Μαρτίου 40 περίπου συμμορίται υπό τους αρχηγούς αυτών Πέρδικαν και Ντόγκαν επιτέθησαν εναντίων των υπερασπιζόντων των χωρίων 100 ενόπλων ανδρών υπό των αρχηγών Νικ. Ανδρ. Αποστολόπουλον και ανδρών του σταθμού χωροφυλακής. Οι συμμορίται οπλισμένοι με βαρύ οπλισμόν επιτίθετο και με πρωτοφανήν λύσσαν. Οι υπερασπισταί του χωρίου διανεμημένοι εις 5 φυλάκια εμάχετο ηρωικώς. […] Διαρκούσης της μάχης δυνάμεις συμμοριτών την οποίαν ηκολούθουν γυναίκες και κορίτσια κατόρθωσε να εισχωρήσει εις το χωρίον όπου ελεηλάτησε και πυρπόλησε μετά των επίπλων και απάντων των ειδών τας οικίας των κάτωθι: […] Αι απώλειαι των συμμοριτών είναι 4 νεκροί και 16 τραυματίαι. (εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, 01/04/1948)

ΟΙΧΑΛΙΑ (του ανταποκριτού μας). Την 18ην τρέχοντος και περί ώραν 12 μεσημερινήν εκατονταμελής συμμορία υπό τον Αρχηγόν αυτής Μπάρτζου εκ Μερόπης, εισέβαλε εις την κωμόπολιν της Οιχαλίας αφού προηγουμένως έσπασε φυλάκια έξωθεν της κωμοπόλεως και της Μερόπης. Αφήρεσε άπαντα τα έγγραφα του Αρχείου του Αστυνομικού Σταθμού Οιχαλίας, ως και το τηλέφωνον, τις σφραγίδας, έγγραφα, βιβλία και αποστολάς εξωτερικάς και εσωτερικάς. Ακολούθως ανεχώρησεν εις Μερόπην και εκείθεν προς Καλύβια. (εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, 22/03/1948)Φωτογραφία της ομάδας του Όθωνα Δριβαλάρη. Διακρίνονται οι: Κωνστανταρόπουλος (Μπαταριάς) από τη Μερόπη, Φιλιππόπουλος Θανάσης και Τάσης από τη Μερόπη, Μπάρτζος Παναγιώτης από τη Μερόπη, Αγγελόπουλος Γιάννης από τη Μερόπη, Νιάρχος Θ. από τη Μερόπη,Δημητρακόπουλος Γ. από τη Μερόπη, Χρήστος και Λεωνίδας Σταθουλόπουλοι, αδελφοί από την Οιχαλία, Χριστόπουλος Νίκος από το Λουτρό, Λαμνάτος Παύλος από την Οιχαλία, Τζώρτζης Πέτρος από το Σιάμου, Δημητρόπουλος Αγησίλαος από το Σιάμου.

Πηγές:
Γ.Α.Κ. Αρχεία Νομού Μεσσηνίας
Στρατιωτικό Αρχείο του Ομοσπονδιακού Αρχείου της Γερμανίας
Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΥΡΩ ΝΟΜΟΥΣ, ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΡΙΜΠΑΣ
Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ, ΝΙΚΟΣ Ι. ΖΕΡΒΗΣ - ΚΑΛΑΜΑΤΑ
ΚΑΛΑΜΑΤΑ: Κατοχή - Αντίσταση - Απελευθέρωση, ΝΙΚΟΣ Ι. ΖΕΡΒΗΣ - ΚΑΛΑΜΑΤΑ