ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΑΝΙΑΣ

Με χαρά παρουσιάζουμε σε παγκόσμια αποκλειστικότητα τη νεοελληνική απόδοση των αρχαίων κειμένων που αποτελούν το "καταστατικό" των αρχαίων μυστηρίων της Ανδανίας. Νοτιοανατολικά του χωριού Κωνσταντίνων στην πεδινή θέση «Καμάρες» και συγκεκριμένα στη θέση «Καημένη Πέτρα», βρέθηκαν το 1880 δύο αρχαίες πλάκες, πάνω στις οποίες έχει καταγραφεί όλο το τελετουργικό των μυστηρίων της Ανδανίας. Ανατολικά της θέσης αυτής βρίσκεται η πηγή «Διβάρι», ανάμεσα σε ίχνη πρώτης βυζαντινής εποχής. Η πόλη αυτή άκμασε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια στην Άνω πεδιάδα και ήταν κεντρική, μετά τη Μεσσήνη, αφού τα Ιερά Καρνάσια μυστήρια της Ανδανίας, μεταφέρθηκαν εδώ. Οι επιγραφές, χρονολογούμενες από το 80 π.Χ., μεταφέρθηκαν στη συνέχεια στους Κωνσταντίνους και προσκολλήθηκαν εκατέρωθεν της εισόδου του ναού «Αγ. Κωνσταντίνου». Την μελέτη έκανε για το "meropitopik" η καθηγήτρια Βαρνάβα Σ.

Της Σύλβιας Βαρνάβα
Καθηγήτριας κλασικής φιλολογίας

Τα μυστήρια τα εισήγαγε ο Καύκωνας στην Ανδανία, πρώτη πρωτεύουσα της Μεσσηνίας όταν βασίλευαν οι προδωρικοί βασιλείς Πολυκάονας και Μεσσήνη.
Η Αρχαία Μεσσήνη συνδέεται άμεσα με το τελετουργικό των Μυστηρίων της Ανδανίας. Το ύπατο αίτημα της Μύησης είναι να αναχωνεύει τη θεία τελείωση, μέσα στην τελείωση της ψυχής, το δε μυστικό της γνώσης, επιστήμης και τέχνης εδρεύει μέσα στην αλληλουχία αναλογιών που ενώνει σε ολοένα αποκλίνοντες κύκλους, το ατομικό με το καθολικό, το πεπερασμένο με το άπειρο.

Η Αρχαία Μεσσήνη αποτελεί πολιτισμικό κόσμημα για όλον τον κόσμο και συνδέεται άμεσα με το τελετουργικό των Μυστηρίων της Ανδανίας. Το ύπατο αίτημα της Μύησης είναι να αναχωνεύει τη θεία τελείωση, μέσα στην τελείωση της ψυχής, το δε μυστικό της γνώσης επιστήμης και τέχνης εδρεύει μέσα στην αλληλουχία αναλογιών που ενώνει σε ολοένα αποκλίνοντες κύκλους, το ατομικό με το καθολικό, το πεπερασμένο με το άπειρο.

Η διδασκαλία είχε 3 μέρη.

• Η επιστήμη των παγκοσμίων αξιωμάτων η Θεογονία,
• Η Φυσική ή Κοσμογονία
• Η Ηθική, δηλαδή το κάθε τι με τον Άνθρωπο, Επιστήμη και Τέχνη

Στον 1ο βαθμό μύησης η επιλογή των μαθητών ήταν μια κρίσιμη φυσιογνωμική δοκιμασία, για τον αν ήταν κατάλληλοι ή όχι στη μύηση. Στη συνέχεια γίνονταν μαθήματα ηθικής του τύπου των ερωτήσεων: Τι σημαίνει ένα τρίγωνο εγγεγραμμένο στον κύκλο. Η νηστεία, συζήτηση, αποκρυφιστική διδασκαλία διαρκούσε 2 χρόνια, με πενταετή προοπτική, κλείνοντας ο πρώτος κύκλος της αρχής των Μυστηρίων.

Στο 2ο βαθμό μύησης γινόταν Κάθαρση, η θεωρία των Αριθμών και η Θεογονία. Οι 9 Μούσες έφερναν κάθε μια το όνομα των απόκρυφων επιστημών και ιερών Τεχνών.
Ουρανία: Αστρονομία, Αστρολογία
Πολύμνια: Μαντική Τέχνη, Μεταθανάτια Ζωή.
Μελπομένη: Επιστήμη, Ζωή, Θάνατο, Μεταμόρφωση, Αναγέννηση. Και οι 3 μαζί αποτελούσαν την ενότητα Κοσμογονία ή Ουράνια Φυσική, Καλλιόπη: Ιατρική, Κλειώ: Μαγεία, Ευτέρπη:Ηθική, και οι 3 μαζί αποτελούν την ενότητα Ανθρωπολογία ,Ψυχολογία.
Τερψιχόρη:Ορυκτολογία, Ερατώ: Φυτολογία, Θάλεια:Ζωολογία. Και οι 3 μαζί αποτελούν την ενότητα Γήινης φυσικής και χημείας.

Στο 3ο βαθμό μύησης, γινόταν η τελείωση. Μελετούσαν Κοσμογονία, Ψυχολογία και Εξέλιξη της Ψυχής .Η μυστηριακή κοσμογονία και ψυχολογία άγγιζαν τα πλέον μεγάλα μυστήρια της ζωής, μυστικά επικίνδυνα των απόκρυφων επιστημών και τεχνών.. Οι μυημένοι πίστευαν πάντοτε τα φανερώματα του πνευματικού Κάλλους, της Φιλότητας και της Αλήθειας.

Ο 4ος και τελευταίος βαθμός μύησης ήταν για τον έρωτα, το γάμο, τη γνωσιολογική μύηση που διαδεχόταν η μύηση της θέλησης και να αξιοποιήσει την αλήθεια μέσα στη νόηση, την αρετή μέσα στη ψυχή, την αγιότητα μέσα στο σώμα. Συνεπώς το σώμα πρέπει να είναι αγνό και καθαρό, για να είναι καθαρή και αγνή η ψυχή. Πρέπει η ψυχή με την αδιάκοπη φώτιση του Νου, να κάνει κτήμα της το Θάρρος, την Αυταπάρνηση, την Αυτοθυσία, την Πίστη με μια λέξη την Αρετή. Πρέπει τέλος η Νόηση να εγγίζει την Σοφία και τη Γνώση κατά τέτοιον τρόπον ώστε να μπορεί να διακρίνει το καλό και το κακό, να βλέπει το Θεό, τόσο, στο πλέον ασήμαντο ον, όσο και μέσα στο σύνολο των Κόσμων.

Ολόκληρο το σύστημα των μυστικών γνώσεων λεγόταν ΜΥΣΤΗΡΙΑ και στη γνώση αυτή ήταν υποχρεωμένοι να μην πουν, ότι είδαν και άκουσαν.. Κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας και δοκιμασίας άπλετο φως διαδεχόταν το βαθύ σκοτάδι. Η κατάπληξη διαδεχόταν την ευθυμία, ο φόβος τη χαρά και η αγαλλίαση την λύπη. Γενικά υποβάλλονταν σε ψυχική έκσταση για να ριζωθεί βαθύτερα ο Σεβασμός και η Πίστη προς το Θείο. Αυτός που συμπλήρωνε τη μαθητεία λεγόταν μύστης, η μαθητεία μύησις, ο διδάσκοντος Ιερέας Μυσταγωγός και η διδασκαλία Μυσταγωγία (από το ρήμα μυώ που σημαίνει διδάσκω απόκρυφα πράγματα). Οι λέξεις Ιεροφάντης Ιεροθύτης Αγωνοθέτης, Δαδούχος, Μυσταγωγός, χαλειδοφόρος κ.λ.π., δηλώνουν αξιώματα της ιερατικής τάξης.
Τα μυστήρια στην Ανδανία έφερε ο Καύκωνας, την εποχή που βασίλευαν στη Μεσσηνία ο Πολυκάονας και η Μεσσήνη. Ο Λυκάονας μύησε στα μυστήρια τη βασίλισσα Μεσσήνη, η οποία καθιέρωσε τις γιορτές, στις Μεγάλες Θεές. Αργότερα, ο Λύκος έκαμε τα μυστήρια περισσότερο σεβαστά μυώντας και το βασιλιά της Αρήνης Αφαρέα και τη γυναίκα του. Όταν υποδουλώθηκε η Μεσσηνία καταργήθηκαν με τη βία όλες οι λατρείες και ιερές τελετές.
Με την απελευθέρωση της Μεσσηνίας, ο Επαμεινώνδας και Επιτέλης βρέθηκαν σε αμηχανία που θα κτίσουν την νέα πρωτεύουσα. Τότε παρουσιάστηκε στον ύπνο τους ο Καύκωνας ντυμένος ιεροφάντης και τους υπέδειξε το χώρο κοντά στην Ιθώμη όπου υπήρχε θαμμένη χάλκινη υδρία στην οποία υπήρχε το τυπικό των οργίων των Μεγάλων Θεών, γραμμένο σε λεπτότατο έλασμα από κασσίτερο, τυλιγμένο σε ρολό. Την υδρία είχε θάψει ο Αριστομένης, στην πτώση της Είρας. Ο Επαμεινώνδας κάλεσε τον Αθηναίο οργανωτή μυστηριακών τελετών, τον Μέθανο, αναδιοργανώνοντας τα μυστήρια.

Μικρά Mυστήρια

Τα Μικρά Mυστήρια τελούνταν κάθε άνοιξη έξω από την Ανδανία σε κάποια πηγή που υπήρχε στην ιερά οδό. Πιστεύεται ότι είναι η πηγή ,το Aρχαίο Διβάρι ,στην Πολίχνη. Εκεί οι Ιερείς έψαλλαν ευχές και το νερό της πηγής μετά θεωρείτο καθαγιασμένο. Κατόπιν οι ιερείς έχυναν νερό πάνω σε κάθε μύστη, ή τους ράντιζαν ομαδικά όταν ήταν πολλοί. Η ενέργεια αυτή λεγόταν Καθαρμός των μυστών. Μετά από αυτό γινόταν ο καθαρμός και εξαγνισμός της ψυχής και με αυτόν τον τρόπο ήταν προετοιμασμένοι και για την τελετή των μεγάλων μυστηρίων.

Τα Μεγάλα Μυστήρια

Τελούνταν κάθε 4 χρόνια, από 14-22 Βοηδρομιώνος, του μηνός Σεπτεμβρίου.

Την 1η ημέρα γινόταν η μεταφορά των αγιοτάτων ιερών συμβόλων και μυστικών ιερών, από την Ανδανία στη Μεσσήνη και τοποθετούντο στο εκεί Iερό της Δήμητρας. Η μεταφορά γινόταν από τους Ιερείς και Ιέρειες και ακολουθούσε πίσω το πλήθος. Μετά ενώνονταν με το πλήθος της Μεσσήνης που ερχόταν προς προϋπάντηση. Τα 2 αρχαιότερα γεφύρια της Ελλάδος, της Ελευσίνας και Μαυροζούμενας, πρέπει να προστατευθούν και προβληθούν, γιατί είναι αντικείμενο πολυεπιστημονικής μελέτης, λόγω της μεγάλης σπουδαιοτητάς τους.

Τη 2η ημέρα γινόταν η συγκέντρωση των μυστών ,στο Iερό της Δήμητρας και ο Ιεροκήρυκας καλούσε αυτούς για νέο καθαρμό στη παρακείμενη πηγή.

Την 3η και 4η ημέρα όλος ο λαός της Μεσσήνης και Ανδανίας συγκεντρωνόταν προ των βωμών των θεών και απαγγέλοντο προσευχές, ψάλλονταν άσματα και γίνονταν δημόσιες θυσίες.

Την 5η ημέρα γινόταν η πομπή των μυστών στη Μεσσήνη για επιστροφή. Προηγείτο ο Ιεροφάντης, ακολουθούσαν ο Ιερεύς και η Ιέρεια της Δήμητρας και Περσεφόνης, οι Aγωνοθέτες, οι Iεροθύτες, oι Aυλητές, οι Ιέρειες και οι Παρθένοι που οδηγούσαν τα άρματα όπου μέσα είχαν τα κιβώτια που ήταν φυλαγμένα τα Iερά Mυστικά. Επειτα ακολουθούσε η Θοιναρμάστρια (η προϊσταμένη της οργάνωσης του ιερού δείπνου) και οι Υποθοιναρμόστριαι, η Iέρεια της Δήμητρας στον Iππόδρομο και η της εν Αιγίλη, οι Ιέρειαι και οι Ιερείς με τάξη που την έκριναν οι δέκα. Ο Γυναικονόμος είχε την επίβλεψη της τάξης. Ακολουθούσαν οι Mύστες άδοντες ιερά άσματα. Οδηγούντο δε χοίρος προς θυσία, στο βωμό της Δήμητρας, κριάρι προς θυσία για τον Ερμή, δάμαλις για τους Μεγάλους Θεούς Κάπρος για τον Κάρνειον Απόλλωνα και πρόβατο για την Αγνή. Η πομπή καθ΄οδόν όπου συναντούσε ιερό σταματούσε και τελούσε ιερούς χορούς με άσματα προς το θεό του οποίου ανήκε το ιερό. Έτσι βραδυπορούντες έφθαναν στην Ανδανία όπου τους γινόταν πανηγυρική υποδοχή. Ο Ιεροφάντης παραλάμβανε τα Iερά και τα κατέθετε πάλι στο Τελεστήριο και οι μύστες υποβάλλονταν σε νέο καθαρμό στo άγαλμα της Αγνής πλησίον της Κρήνης.

Την 6η ημέρα γίνονταν οι θυσίες στους ειρημένους θεούς δια των θυμάτων που αναφέραμε παραπάνω. Οι δύο αυτές ημέρες ήταν οι σπουδαιότερες των εορτών.

Τις υπόλοιπες ημέρες στο Τελεστήριο εισέρχονταν οι μύστες από το βράδυ και εγίνοντο οι μυστικές τελετές των μυστηρίων, όπου συνεχιζόταν η δοκιμασία.

Η 7η ημέρα ήταν ημέρα ευχών, θυσιών , αυστηρής νηστείας και ανάπαυσης. Έπρεπε τα σώματα των μυστών να καθαριστούν και να εξαγνιστούν. Γι’ αυτό επιβαλλόταν η νηστεία, η οποία γινόταν σε ανάμνηση της αποχής της Δήμητρας από κάθε τροφή, μέχρι που ξαναβρήκε τη χαμένη κόρη της.. Όταν νύχτωνε, οι μύστες, ντυμένοι στους κατάλευκους και άσπιλους χιτώνες τους , κλείνονταν στο Tελεστήριο όπου άρχιζε η τελετή (δεύτερος βαθμός μύησης) με δρώμενα και λεγόμενα (ιεροπραξίες και αναπαραστάσεις από το μύθο της Δήμητρας και της Κόρης). Η μύηση συνεχιζόταν και την επόμενη νύχτα με την Εποπτεία, τον τρίτο και τελευταίο βαθμό μύησης με δρώμενα και δεικνύμενα (ιερουργίες Δία και Δήμητρας). Αν τύχαινε να είναι πολλοί οι μύστες επαναλαμβανόταν την επόμενη βραδυά.

Την τελευταία ημέρα γινόταν ο Ιερός Δείπνος, λεγόταν Πλημοχόες και ήταν αφιερωμένη στη λατρεία των χθόνιων θεών και νεκρών. Το όνομα πήρε από την πλημοχόη αγγείο χωρίς λαβές, χαμηλό σκέπασμα και υψωμένη βάση , που έμοιαζε με αλατιέρα.

Η Επιγραφή που παρουσιάζουμε περιέχει 27 παραγράφους, άρθρα που δίνονται οι εντολές και οι υπηρεσίες σε κάθε αρμόδιο για τα καθηκοντά του, στη διάρκεια των τελετών.

Από την επιγραφή διαπιστώνεται ότι οι Μεσσήνιοι μετά την απελευθέρωσή τους, διατήρησαν το θεσμό της δουλείας αλλά υπήρχαν και για τους δούλους προστατευτικές διατάξεις. Ο δούλος είχε τη δυνατότητα να ζητήσει άσυλο στο ιερό, εάν έκρινε ότι είχε κακή μεταχείριση , ο δε ιερέας δικαιούτο να ζητήσει ανάκριση και να εξετάσει τα παράπονα του Δούλου. Εάν πείθοταν ότι δίκαια δραπέτευσε, από τον κυριό του, απαλασσόταν των ποινών της δραπέτευσής του. Αντίθετα, αν οι αιτιάσεις ήταν ψεύτικες, παραδινόταν πάλι στον κυριό του. Συμμετείχαν στην τελετή των μυστηρίων και "αι δούλαι φέρουσαι χιτώνα ή σινδόνι και ιμάτιο μη πλείονος δραχμάς πεντήκοντα", ενώ οι γυναίκες και παιδιά των ελευθέρων έφεραν ιματισμό αξίας διπλασίας, των δούλων. Το ψήφισμα προβλέπει εξ άλλου αυστηρούς κανόνες ευταξίας και προσήλωσης στη διάρκεια τέλεσης των μυστηρίων. Οι δούλοι μετέφεραν ξύλα στο βαλανείο και απαγορευόταν να αλειφθούν με λάδι. Για οποιαδήποτε παράβαση οι δούλοι είχαν σωματική τιμωρία με μαστιγώσεις. Γι αυτό το λόγο ορίζονταν 20 ραβδοφόροι επιμελητές, που έκαμαν χρήση επιμελητών. Η όλη οργάνωση των μυστηρίων αποδεικνύει την επιβίωση των θρησκευτικών παραδόσεων και το σεβασμό των απογόνων στην «παρακαταθήκη» των πατέρων τους.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ

Πηγές: Λύρας Γιάννης, Τα Μυστήρια της Ανδανίας. Περί σωζομένων της Ιθώμης, Σταύρου Οικονομάκη, 1879